agulha
n. f.
a. 'aiguille [à coudre, à broder, à suture]'
AmSesc ⊂ SansTDid 4,158: et aporta·l denan, / ans que·s leu del costil, / agulh' e sed' e fil, / com se puesca randar
ChirRogC 337: Quan del macip ti semblara que ben li vay / E·l bona carns si mostrara, sabes que fay? / Osca lo fil et las agulas gent li tray.
ChirRogC 551: Fil et aguya ti coven aver apres / E a la vena fay un nos sus en traves
ChirRogC 786: Fil e aguila prin ades et ton dedal, / E cus la vena dau sos caps gentet et ben
ChirRogC 1160: … / Aias cermat fil et aguylla ben trencan / E fai tos poins e ta cordura benestan
AuzCassS 1225: pueis metetz un' aguilla prima / de lai on la pena s'aprima, / deves lo blanc tot suavet / ades torsen queacomet
AuzCassS 3363: car aiso son verm mal e fer / qu'entre la carn e·l cuer sofer, / et aguilla sembla que·l ponha
GlosGrammS 210a,24: Hec acus, cus, cui. agula.
VertCardR 384: Trop lausars es olis que oyn, / trop blasmars aguilla que poyn.
NTestLyonW 79,24: Plus leugeira causa es lo camels passar per lo trauc de l'agulia que·l manentz intrar el regne dels cels.
NTestLyonW 129,25: Pus leus causa es al camel per lo trauc de l'agula passar que al manent intrar el regne de Deu.
NTestParW 130,25: plus leugiera cauza es passar lo camel per lo traus de l'agulha que·l ric intrar el regne de Dieu
ChirRog2 ⊂ Lv 1:36a: Et agulha lo cuer… amb agulha prima et am fil de seda.
ProvGCervC 4631: Ab aguyla punyen / t'as a trayre l'espina / s'anar vols dretchamen: / a fort mal, fort metzina.
FlamG 5555: Paors et Amors e Vergonha / vejaire m'es cascuna·m poina / ab aguillas o ab espinas / per lo pietz e per las esquinas.
BarlH 20,8: el li dis que plus leus cauza era un camel d'intrar per un cas d'una agulha petita, que ric home d'intrar en la gloria de dieu
SDoucG 30v: car alcunas personas, per plus fort a prohar, li plantavan alenas, e la poinnhian amb agullas, que ren non en sentia
AlbucE 113,14: e pren dos agulhas e met en aquelas dos fiels fortz e entromet dos agulhas en le circuit lequal has feyt entorn le apostema en manieyra de crotz, lasquals fassas penetrar; e aprop strenh le apostema en quatre partidas sobre las agulhas. E si tu vols, osta las agulhas
AlbucE 154,27: lahoras pren tenta de perforada extremitat, que es ayssi cum agulha de preparantz les coers
AlbucE 66,25: E aprop exten la carn a las partidas desus am la agula e cus aquela am la agula
AlbucE 68,12: E aprop pren una agula e entromet en aquela un pel de cavalh o de buou o de vaqua, o de semblantz, o de fiel fort…
AlbucE 92,10: E mays pren una anguila e be am fiel liada, e sia dedintz mesa e soptament sia extrayta
AlbucE 63,18: e aprop aiusta am la sutura [éd. scit‑] las doas labias am gula o fiel de lana subtil
LibScintW 70D,21–22: Plus leus chausa es que·l chamels intre per lo chaus d'un' agullia [éd. una gullia] que·l rics intre el regne dels cels.
ChrBBoyssE 340,8: Item, prenie una petita agulha de cordurar e de fhil
ChrBBoyssE 340,9: Item, prenie una petita agulha… e pasava lo fhil per lo cas de l'agulha, e pueis cordurava
RecPyrB 452: A bestia que agues l'ongla dins l'uelh, pren l'ongla pres del lagremar am ·ɪa· aglulha corba e talha la ly
RecPyrB 475: Apres que agas ·ɪa· pesseta de plom e que i metas lo nom de sant Ermo, que pregue a Diau que guerisca la bestia, e que fassatz permieyramen tres +++ as onor de la Sancta Trenitat, e ayso fay am ·ɪa· gulha, que hom puesca ligir be
GlossLat2P 72: Agulha, acus
VergCunsD 73b: Plus legiera cosa es lo camel trapassar per lo pertus de l'agulha, que lo ric intrar al regne de li cel.
BibCarpN 20vb: Plus legiera cosa es lo camel trapasar per lo pertus de l'agulha que lo ric intrar al regne de li cel.
NTestZurS 24v: plus legiera cosa es lo camel trapassar per lo pertus de l'agulha, que lo ric intra al regne de li cel
déb. 14e s. ⊂ CartMirP 222,20: Item mercer, que porte colayro, de passada, ɪ poges, si no porta pebre, ni seda, ni saffra, ni cera, e si desplega e no passa, una agulha.
déb. 14e s. ⊂ CartMirP 222,15: Item la carga de mersairia blanqua, de passada… e si las desplega e no las passa e que s'en torna en son hostal, una agula.
LeudToulW 44: Item la cargua de caussas, d'agulha, et de mytanas…
LCBlasiH 2r,5: It. ha una borsa de seda & d'aur e ɪa obrada ab ᴠ agullas de seda e ɪa cairelada ab agulla de ceda, e aissi son ɪɪɪ borsas.
1358 ⊂ Pans3 sans contexte
1502 ⊂ Pans3 sans contexte
b. 'dard [d'un animal]'
VisTind ⊂ JeanrVVoy 1697: Las coas d'aquelas serpens avian agulhas tortas, ayssi coma son moscalhs
VisTind ⊂ JeanrVVoy 1698: Las coas d'aquelas serpens avian agulhas tortas… e amb aquelas agulhas e am lo bec arden de ferr… totas las consomian e las gastavo.
c. 'cristal de forme effilée'
ObPhil ⊂ ThiolierAlch 166,9: Prenes la secunda ayga que aves distillatda et aquella gitas dedins lo vayssel sobre la terra negra e remenas la ben am la man entro que sie dissauta… et gardes vos de las agulhas que trobaras en la materia
ObPhil ⊂ ThiolierAlch 166,13: Remenas ben aquellas agullias am vostre man dedins lo vayssel, entro que sian dissolutas en lur esperit.
d. 'sorte de pieu ou de poteau [en bois ou en métal]'
1268 ⊂ ManConsLimS 204,23: Item tot home estranh que venda ·j· saumada de agulas de cor paga ·j· d. tornes per leuda.
1368 ⊂ Pans 1:90,13: … pour faire pairebande… prit segnour Jane de Nihons ·vi· pesses de grosse aiguolle de saisaunage pour lai dige hovre dessus escrite
1368 ⊂ Pans 1:90,25: … pres Guillome Donquestegalx… ·iiij· paisses d'aguelle, lai paisse de ·iiij· quanes, e ·v· palx
1368/69 ⊂ CConsAlbiV2 1:92,1606: … per ʟɪɪɪ homes que ac a far lo pas de sobre los molis de Tarn… per ɪɪ agulhas de fer que pesavo xɪɪ lbr. ɪ carto, que foro mesas…
1502 ⊂ Pans3 sans contexte
1549 ⊂ Pans 2:268,38: hon forni 11 canos de agulo per fero las chaulatos del cubert
e. ᴀʀᴄʜɪᴛ. 'flèche, aiguille [d'un clocher]'
1393 ⊂ ArtMontpRR 271a,4: … ad construendam agulham cloquarii dicte ecclesie beate Marie de Tabulis…
1412 ⊂ ArtMontpRR 274a,34: Segon se los covenens del presfach que los senhors cossols an baylat al sen Johan Bosq peyrier, de reparar l'agulha et lo cartier del cloquier de Nostra Dona de Taulas
1412 ⊂ ArtMontpRR 274b,20: Item que per maistratge, peyra, caus, arena… et per tota la autra materia que intrara et sera necessaria en tornan le dicha agulha en l'estat que era…
1441 ⊂ Pans3 sans contexte
1471 ⊂ ArtMontpRR 280a,2: Item las fenduras que son en ladita agulha et cloquier, es necessari de reparar
1471 ⊂ ArtMontpRR 281b,41: Item sera tengut de far et mectre an ladita agulha las escallas necessarias per montar al plus hault bonas et sufficiens.
RépSSernD 143,6: Item, que lodit massonier sera tengut de abatre de la summetat de lad. agulha jusques que lod. abatament aya sept pans d'ample…
RépSSernD 143,15: … que lod. massonier sera tengut de botar a lad. obra quatre barras grossas de fer per portar la crotz et lo pom que se metra a la puncta de lad. gulha
1508 ⊂ DocMillau2A 898: … et que lod. jorn, apres vespras, tombet sus la gulha del cloquia lo folse, ont fonc donat ung gran domatge en lad. agulha del cloquia
1508 ⊂ DocMillau2A 898: … et que lod. jorn, apres vespras, tombet sus l'agulha [éd. la g.] del cloquia lo folse, ont fonc donat ung gran domatge en lad. agulha del cloquia
1547 Nay ⊂ ArtBéarnR 379,19: et finide que sera la dite agulha y meteran la crotz au som
1547 Nay ⊂ ArtBéarnR 379,17: … que losditz maestes fusters an prometut far la agulhe de la glisie parrochiale de ladite ville de Nay
f. 'pic, pointe rocheuse'
1549 ⊂ OrdMentH 6,2: Saluo gardo de las agulhas.
1549 ⊂ OrdMentH 6,10: Item an ordena lous dits hommes que denguno persono… non auze… gatar alcuno spesie d'albres tant uers que secs situas et pozas en la saluo gardo de las agulhas iouxte las confines
g. ᴍᴇ́ᴅ. 'sorte de ver parasite des oiseaux de chasse'
AuzCassS 3359: Si vostr' ausels aguillas sen, / molt er cazutz en gran turmen, / car aiso son verm mal e fer
AuzCassS 3369: e per aguilla pena trai / car aguillas aun tal costuma / que ausels can las sent si pluma
AuzCassS 3386: … non poiria mais / que non gete la malautia; / e qui un drap desotz metia / bel e blanc, poiria chauzir / las aguillas e devezir. / Sellas aguillas solamen / son en la gorga…
h. mal d'a.(s) ᴍᴇ́ᴅ. 'maladie des oiseaux de chasse causée par l'agulha (g.)'
AuzCassS R3359: Cant auzel a mal d'aguillas
AuzCassS 3443: Se·l mals d'aguillas lo capte / e·l destrenh tan que re non ve, / duc esventailh li faitz manjar
i. ᴍᴇ́ᴅ. 'maladie des oiseaux de chasse causée par l'agulha (g.)'
AuzCassS 3368: e per aguilla pena trai / car aguillas aun tal costuma / que ausels can las sent si pluma
AuzCassS 3427: Enquera d'aguillas gueris [var. Ancaras d'agulha gueris] / aurs o azurs qui·l polveris